Uitdaging I: verbonden maar alleen
“Hoe houden we het samen sociaal online?” was de hoofdvraag van de Week van de Mediawijsheid van 2021. In een serie blogs bespreekt Henrieke vier uitdagingen van sociale media.
Sociale mediasites hebben een heel hoog doel: jouw leven socialer en beter maken. “Bringing you closer to the people and things you love”, belooft Instagram. En dus bracht Insta op 1 november een nieuwe feature uit: de Jouw Beurt knop. Met die functie kunnen mensen gezamenlijk een themareeks van maken met foto’s en video’s. Het bedrijf Plant A Tree Co wilde dat weleens testen en stuurde een sticker de wereld in met de tekst Wij planten een boom voor elke foto van een huisdier. Tien minuten later verwijderde het bedrijf de sticker alweer. Er werden enorm veel foto’s van huisdieren gepost. Plant A Tree Co besefte dat het de eigen belofte nooit zou kunnen waarmaken.
Magisch is het: zo snel als sociale media mensen kunnen aanzetten om een mooie actie te steunen. Meer dan vier miljoen foto’s van huisdieren werden gepost, ook lang nadat Plant A Tree Co de sticker verwijderd had. Inmiddels is het bedrijf een inzamelactie gestart, om alsnog de vier miljoen bomen te kunnen planten. Krachtige, sociale media!
Verkeerd verbonden?
Diezelfde sociale mediakanalen blijken ook schaduwkanten te hebben. Voorafgaand aan de Week van de Mediawijsheid publiceerde Netwerk Mediawijsheid een onderzoek over dit thema. Meer dan achthonderd van de duizend respondenten zouden graag betere omgangsvormen zien online. Juist op sociale media zijn haatberichten, nepnieuws, complottheorieën, cyberpesten en uitsluiting aan de orde van de dag, meldde de studie.
Hoe komt het toch dat cyberpesten, haat zaaien en uitsluiten plaatsvinden op platforms van verbondenheid? Filosoof Cees Zweistra werpt hier een interessant licht op in zijn boek Verkeerd verbonden. Waarom sociale media ons eenzaam maken en hoe je dit kunt voorkomen. In zijn essay stelt Zweistra dat beeldschermen als het ware een laagje vormen tussen ons en de ander. Zolang dat laagje een aanvulling is op bestaand contact, dan is dat laagje slechts een doorgeefluik van berichtjes en beelden. Maar we kunnen dat laagje ook optrekken tot een dikke muur om ons heen. Dan duiken we weg achter ons scherm en trekken ons terug in onze eigen wereld. Dan zijn we online wel verbonden, maar missen we de aansluiting met anderen offline. Dan gaan we de feeling missen met het sociale leven.
Sociaal gebruik
Sociale media zijn gemaakt om ons met elkaar te verbinden maar verbonden zijn is heel ingewikkeld als je niet letterlijk dicht bij elkaar bent stelde de Amerikaanse socioloog en psycholoog Sherry Turkle al in 2012. Als socioloog wist ze dat ‘letterlijk dicht bij elkaar zijn’ een belangrijke voorwaarde is voor het behoud van een positieve gemeenschap. Sociale media suggereren een gemeenschap te zijn, maar kunnen niet voorzien in die nabijheid. Zij zijn gericht op gemak, snelheid en controle. De waarschuwing van Turkle lijkt op die van Zweistra. Ons sociale leven heeft echte ontmoetingen nodig. Sociale verbindingen die alleen steunen op sociale media, leiden tot eenzaamheid, tot samen alleen zijn.
In dat eenzame online zijn, kunnen haatberichten, nepnieuws, complotten, pesterijen en uitsluiting makkelijk ontstaan. Sociaal aanpassen heeft daar geen prioriteit. Het oogcontact is immers verbroken. De pijn bij de ander is onzichtbaar, de ongemakkelijke situatie is niet voelbaar. Sociaal gebruik van sociale media begint dus in de echte wereld. Daar waar we oogcontact kunnen maken en een goed gesprek kunnen voeren. Dan krijgen sociale media als vanzelf de juiste plek in ons leven: als aanvulling op die ontmoetingen. En natuurlijk om positieve acties op te zetten. Voor vier miljoen bomen bijvoorbeeld.
Lees verder in deel II: Sociaal zijn, dat moet je doen.
Reageren?