Uitdaging IV: De ander en ik
“Hoe houden we het samen sociaal online?” was de hoofdvraag van de Week van de Mediawijsheid van 2021. In een serie blogs bespreekt Henrieke vier uitdagingen van sociale media.
Begin november gebeurde er iets opmerkelijks op Instagram. Bella Hadid, een Amerikaans topmodel, deelde foto’s van zichzelf waarop ze huilde. Acht foto’s deelde ze, met haar zevenenveertig miljoen volgers, en ze werden juist in de Nederlandse Week van de Mediawijsheid gepost. “Sociale media zijn niet echt. Iedereen die het moeilijk heeft: onthoud dat”, schreef ze erbij op Instagram. In de post vertelde ze over haar depressies en angsten. Over hoe ze iedere dag huilde, ook al schitterde ze dagelijks op de catwalk. Ze schreef dat ze zich somber voelde, ook al was er een en al glitter en glamour op haar foto’s te zien.
Bella Hadid is niet de enige beroemdheid die kritisch reflecteert op de wereld van sociale media. Zo nu en dan dringen dergelijke berichten door op Facebook of Instagram. Essena O’ Neill was een van de eersten die openlijk durfde te vertellen dat ze haar leven op sociale media als veel gelukkiger en perfecter vormgaf dan het in werkelijkheid was. De internet celebrity besloot in 2015 om haar Instagram-account definitief te verwijderen. Bella Hadid en Essena O’Neill leren ons dat je eenzaam en ongelukkig kunt zijn, ook al heb je miljoenen volgers. Hoe komt dat toch?
De plaats van ons ik
Wij mensen zijn gericht op het aangaan van relaties. We zijn geschapen als mensen van ‘jij en ik’. Ieder mens heeft een verlangen om aandacht te krijgen als persoon, als ‘ik’. Dat verlangen is gezond zolang we een realistisch zelfbeeld hebben en ook gericht zijn op de ander. Op sociale media wordt de plek voor ons eigen ik enorm vergroot. Er is ruimte voor miljoenen selfies, er is alle aandacht voor het uiterlijke leven. Dat kan ervoor zorgen dat ons ‘ik’ belangrijker wordt dan het ‘jij’.
Wat doet het met je als je tienduizenden selfies neemt in je leven? vroeg de Franse filosofe Elsa Godart zich in dit verband af. Ze schreef er een boek over met de prachtige titel Je selfie donc je suis. Ik maak selfies, dus ik besta. Selfies houden jongeren en volwassenen een beetje in de puberteit, stelt Godart. Ze laten je bezig blijven met je uiterlijk. Iedere foto levert likes of positieve reacties op en dat voelt eventjes goed. Maar daarna slaat de onzekerheid toch diep vanbinnen weer toe. Daarom zal je na verloop van tijd toch weer een nieuwe selfie plaatsen. Dat is op zichzelf geen probleem en we doen daar bijna allemaal wel aan mee, erkent de filosofe. Zorgelijk wordt het wel als onze selfies aantrekkelijker en mooier zijn dan wat we dagelijks in de spiegel zien. Onze illusie op internet wordt dan zo perfect, dat ons digitale leven makkelijker en fijner wordt dan ons echte leven.
In dat laatste geval neigen we in ons ‘zelfbedachte ik’ te gaan leven. ‘Ik ben niet meer mijzelf’, vertelde O’Neill in 2015. De prachtige selfies die ze postte in haar tijd als internet-celebrity waren vaak het product van dikke lage make-up en lange fotoshoots, erkende ze in haar destijds laatste filmpje op YouTube.
De plaats van de ander
De plaats van ons ik kan heel groot worden op sociale media en niet altijd is dat dus ons ware ik. Wat is de plaats van de ander op al die sociale platforms? Op het eerste gezicht lijken sociale media heel erg gericht te zijn op de ander. We scrollen door de tijdslijn van de ander, liken foto’s en chatten met elkaar. Als we even contacten met vrienden en familie, vormen sociale media ook werkelijk een fijne en handige ontmoetingsplaats. Een heel ander karakter krijgen die contacten als we de ander niet kennen uit de echte wereld. Internet celebrities merken dat hun reacties en likes wel fijn zijn, maar geen duurzaam blij gevoel geven. Want hoe gemeend zijn die likes eigenlijk en wat is de waarde ervan precies?
Verbondenheid op internet is hoe dan ook anders dan verbondenheid in de echte wereld. De verbinding op internet is er alleen in pixels. We kijken mee met de toppen en dalen van elkaars leven, maar zijn er niet écht om elkaar een glimlach te schenken of een schouder te bieden. We delen likes uit, maar weten soms niet eens wat de ander het liefst eet. We zijn op dat moment wel aan elkaar gelinkt, maar niet emotioneel verbonden. Pas waar jij en ik al een verbinding hebben in de echte wereld, krijgt sociale media een sociale meerwaarde.
In balans
De tranen van Bella gaan over eenzaamheid en somberheid tussen miljoenen volgers. De tranen van Bella tonen ons hoe sociale media zomaar een ik-gerichte wereld kunnen worden, waarin iedereen in elkaars geluk gelooft maar tegelijk in eigen eenzaamheid verkeerd. Sociale media zijn werkelijk sociaal als het ‘ik en jij’ goed in balans is en als onze ontmoetingen op sociale media steunen op verbindingen in de echte wereld. Die balans is er ook als we op sociale media oprecht aandacht hebben voor de ander en zelf ‘echt’ durven te zijn. Als we elkaar laten zien dat een ongefilterd leven veel waardevoller is dan een zorgvuldig uitgekozen beeldverhaal.
Reageren?