Tijd voor weer een recensie. Van The School of Life in Amsterdam kregen we ‘Kleine filosofie van de digitale onthouding’. Geen zelfhulpboek, dat wordt meteen in de inleiding al duidelijk afgesproken met de lezer. Maar wel een handreiking: zo zou je het kunnen aanpakken. Je houding ten opzichte van de digitale wereld.
Digitale detox
Auteur Hans Schnitzler houdt zich al jaren bezig met hoe wij als mensen omgaan met de digitale wereld. Wat hem vooral interesseert, is: wat is nou precies het verschil tussen die digitale wereld en de analoge. Wat verandert er allemaal door de digitale revolutie, en wat blijft juist hetzelfde?
Hij keek mee met studenten die een digitale detox (=ontgifting) ondergingen: een week helemaal offline. Vijftien van hen heeft hij geïnterviewd. In ‘Kleine filosofie van de digitale onthouding’ kijkt hij naar de uitkomsten en inzichten van deze interviews.
Mooi is dat Schnitzler wijst op de gelijkheid die hier over generaties heen geldt: niet alleen generatie y, x of millenial leeft in het digitale tijdperk, ook de babyboomers en zelfs de vooroorlogse generatie leeft in deze wereld die we in gelijkheid en verscheidenheid met elkaar delen. Hun verhalen zijn onze verhalen, zo zegt hij, en hun werkelijkheid is onze werkelijkheid.
Waarschuwing
Een kleine waarschuwing vooraf, van de auteur:
“Wees wel gewaarschuwd. Toen ik Stijn Out (…) mijn eerste versie voor het geven van commentaar voorlegde, mailde hij mij het volgende: ‘In het afgelopen uur heb ik mijn smartphone ontdaan van Instagram, Snapchat en mijn e-mailapp. Met andere woorden: ik heb je boekje uitgelezen.’ Misschien heb ik dan toch een zelfhulpboek geschreven.”
Het belangrijkste woord dat bij de detox-studenten naar voren kwam na een week offline te zijn geweest, was het woord ECHT.
Zonder de onlinewereld voelde alles ineens veel echter aan. De gesprekken, de ruimtes waar je bent, de ontmoetingen. Een beetje zoals astronauten zich voelen als ze naar jaren in gewichtloosheid te hebben verkeerd, weer voet op aarde zetten.
En het wennen. Naar een concert gaan, en dan de ‘ik deel dus ik ben’ – modus zien uit te schakelen. Maar zodra dat lukte, was het ineens een veel intensere ervaring.
Wat Plato zegt
Plato heeft hier een treffende vergelijking voor geschreven. Hij vertelt van een groep mensen die in een grot leven. Er zit een muur in de grot, en achter die muur lopen mensen langs, die voorwerpen omhoogtillen. Het licht komt vanachter, dus de mensen in de grot zien alleen de projecties. Het is hun werkelijkheid, ze zijn eraan gewend. Tot ze op een dag de grot uitgaan. De echte wereld zien (de detox!). Daarna komen ze heus nog weleens terug in de grot, maar door hun ervaring in de echte wereld, zullen ze die grot nooit meer als complete werkelijkheid ervaren. Ze zijn dingen in perspectief gaan zien. Zoals de projecties op de muur, zo is de informatie die we online krijgen voorgeschoteld. Is dat de hele waarheid, of is het juist heel belangrijk om die in perspectief te blijven zien: ook dit zijn projecties. Ook nog eens projecties van wat anderen (mensen, bedrijven, politici) ons willen laten zien. Het is belangrijk dat te ervaren, te voelen. En daar kan een digitale detox een sleutel voor zijn. Schnitzler: “Een dergelijke zelfvormende activiteit (uit die wereld stappen) is onmisbaar om je kritisch te kunnen verhouden tot de werkelijkheid.”
Er zijn, echt aanwezig zijn
Nog een belangrijke bevinding: aanwezig zijn. Eigenlijk is dat natuurlijk sterk gekoppeld aan ‘echt’. Een student gaf aan: “Het is zo makkelijk je telefoon te pakken en te verdwijnen. In één handbeweging ben je weg, ook al zit je er fysiek nog.” Dat herken ik wel. Als je echt ergens wil zijn, echt aanwezig wil zijn, dan moet je telefoon gewoon even weg. En niet: op tafel blijven liggen, voor je, maar: jaszak, rugtas. Uit het oog. En oor, trouwens.
Mooi
Wat ook sterk naar boven komt in de detox-week, is de afstand die er wordt gecreëerd door alle online content. Er ontstaat een gesimuleerde realiteit, zoals Schnitzler zegt: ‘ontdaan van elke referentie naar een origineel’. Als je je afsluit van de digitale wereld, kom je ineens weer met beide benen op de grond te staan. Herken je het? Ergens wandelen zonder camera, en gewoon de hele omgeving in je opnemen, inademen. Met camera (op je smartphone, dus altijd bij de hand) is het eerder: foto gemaakt, en door. En ben je wellicht constant aan het beoordelen: is dit mooi genoeg voor een foto? Het echte leven: het hoeft niet mooi te zijn, juist dat is wat het zo mooi maakt.
Schnitzler citeert filosofen, maar ook de studenten die de detox hebben gedaan. Dat alles bij elkaar schept een breed beeld, dat je zeker aan het denken zet. In hoeverre staat je smartphone tussen jou en het echte leven? Zijn dingen waar omdat je ze op YouTube hebt gezien? Is het nieuws waar? En ben je je ervan bewust dat je alleen dat nieuws ziet waarvan anderen willen dat jij het ziet? Er zelfs voor betalen dat jij het ziet? Wat zegt dat over jouw wereldbeeld: wordt het gemaakt door anderen? De komst van de smartphone, en alle omringende technologie heeft het tempo van ons leven versneld, en de intensiteit verhoogd. Maar is het daardoor echter? Of zijn we in een gesimuleerde realiteit terecht gekomen?
Relaties
Dat de smartphone een (waarschijnlijk negatieve) rol speelt in onze relaties met anderen, onderschrijft student Adem: “Ik heb van mensen in mijn omgeving gehoord dat ik tijdens de detox veel prettiger in de omgang was. Zo gaf mijn moeder aan dat ik veel meer bij hen betrokken was, dat ik veel meer vragen heb gesteld dan ik normaal doe en dat ik haar ook veel meer heb geholpen.” Dat alleen al is een sterk argument om eens een weekje te focussen op wat echt belangrijk is in ons leven.
Voor wie het leerzaam vindt, en ook voor wie het eng vindt, maar de stap durft te wagen om eens van een afstandje naar de invloed van de digitale wereld op je leven te kijken, is ‘Kleine filosofie van de digitale onthouding’ een aanrader.
n.a.v. ‘Kleine filosofie van de digitale onthouding’, door Hans Schnitzler. Uitgeverij De Bezige Bij.
Reageren?