“Ik lijk wel verslaafd aan mijn smartphone, ik wil constant online”, zuchten jongeren regelmatig. En dat geldt natuurlijk niet alleen voor hen. Waarom vinden we schermen zo verslavend en wat hebben onze hersenen hiermee te maken?
Verslaafd aan je eigen gedrag
Lange tijd hebben wetenschappers gedacht dat het alleen mogelijk was om verslaafd te raken aan middelen: aan drugs en alcohol. Want die middelen wekken een euforisch gevoel op, en dat doet je verlangen naar meer. Verslaafd worden aan je eigen gedrag (aan online zijn bijvoorbeeld), dat kan niet mogelijk zijn, dachten onderzoekers. Want dan is er geen middel dat het prettige gevoel in jouw lichaam opwekt.
Inmiddels is het tegendeel gebleken. Gedragsverslavingen bestaan wel degelijk. En ze kunnen zelfs heel verwoestend zijn, schrijft Adam Alter in zijn boek Superverslavend. Net als wanneer je drugs gebruikt, activeren verslavende handelingen het beloningssysteem van je hersenen. In beide gevallen komt er – hoewel op verschillende plaatsen – dopamine vrij. We ervaren plezier en genot. De dopamine-reactie op het nemen van drugs is veel groter dan wanneer je een potje aan het gamen bent. Maar als jouw gamegedrag jouw verslaving wordt, draait de productie van dopamine alsnog door, schrijft Alter.
Meer, meer, meer
TikTok wordt door psychologen gezien als het meest verslavende social media platform. Aan het begin geven de filmpjes op TikTok een fijn gevoel. Dat komt door de dopamine die vrijkomt. Maar als je steeds vaker en steeds langer op TikTok zit, dan ebt dat gevoel weer weg. Dan gaan je hersenen zichzelf corrigeren. Dan maken ze weer minder dopamine aan tijdens het kijken van TikTok video’s.
Wil je toch dat fijne gevoel weer ervaren, dan zul je een hogere dosis ‘ervaring’ moeten innemen. Dan moet je op zoek naar nieuwe thema’s, verrassende beelden of intensere video’s. Maar ook dan treedt gewenning op. Ook dan wordt het genotsgevoel weer langzaam minder. Vind je het leven moeilijk, ben je wanhopig op zoek naar afleiding en genot, dan kun je dus zomaar vast komen te zitten in steeds meer en meer online zijn.
Verslaafd gedrag uitgelokt
Het moeilijke is dat het beginnende proces van een verslaving voortdurend optreedt als we online zijn. Steeds als we een like krijgen of als we op Funda een prachtig huis zien, volgt er een dopamine-reactie in onze hersenen. Steeds weer vertelt het ons: dit is leuk, hier word je blij van! En dat fijne gevoel, dat willen we nog eens. In de echte wereld werkt dat precies hetzelfde. Eet je een snoepje (ja, ook dan komt er dopamine vrij), dan blijft het er vaak niet bij één. Maar in de echte wereld is het aantal dopamine-momenten beperkt. Online zijn die er constant. Geen wonder dat we steeds weer terugverlangen naar die onlinewereld.
Mediabedrijven bekrachtigen dit alleen maar. Ze proberen ons bij al hun apps in de cirkel van ‘goed voelen en verlangen naar meer’ te krijgen. Want zijn je gebruikers eenmaal in die lus, dan raken ze niet meer los van je product, schrijft Nir Eyal in zijn boek Hooked. De Nederlandse ondertitel van de eerste editie luidde: Hoe je mensen verslaafd maakt aan je product. Het boek van Eyal werd algauw verplichte literatuur voor alle werknemers van Apple, Google en Meta. Het laat iets zien van de agenda van de mediagrootmachten.
Kun je eraan ontkomen?
Wetenschappers noemen het zorgelijk, dat app-ontwikkelaars zo met onze ingeschapen psychologie spelen. Onze verlangens worden gehackt, onze acties worden gemanipuleerd, schrijft Jonathan Haidt in zijn boek Generatie angststoornis. En Anna Lembke schrijft in De dopamine factor: “De smartphone is de moderne injectienaald, die 24/7 digitale dopamine aflevert aan een technologische generatie”. Dat kan grote gevolgen hebben in je leven, schrijven de auteurs. Je kunt zomaar gaan geloven dat een avondje scrollen en liken belangrijker is dan een avondje klussen en kletsen met vrienden. Want bij dat klussen en kletsen komt dopamine veel langzamer en pas na inspanning vrij.
Is er dan geen escape? Jawel, schrijven de auteurs. Ontwen je aan die dopamineverslaving, schrijft Lembke. Doe aan ‘zelfbinding’. Ga niet zomaar achter alles aan dat dopamine opwekt in je brein. Ze pleit voor een herwaardering van het gewone, vooral offline leven. Ook Haidt roept op om allermeest offline te leven. Stel de onlinewereld uit en beperk die voor jezelf en voor je kind, schrijft de sociaal-psycholoog. Hij pleit voor ouderlijk toezicht en voor uitstel van sociale media tot minimaal veertien jaar. En dat verdient wat mij betreft, massaal opvolging. Ja, het is moeilijk. Maar echt, het kan!
Reageren?