Nepnieuws
Spreekwoorden en gezegden bevatten soms grappige verwijzingen naar oude gewoonten en gebruiken. Iedereen weet wel dat met het gezegde uit de titel wordt bedoeld dat iemand "zonder blikken of blozen" (hé, dat is weer een ander gezegde!) een verhaal op kan hangen dat helemaal niet waar is. Nog niet eens zo heel lang geleden moest je nogal wat moeite doen om jouw woorden gedrukt te krijgen op papier, in een boek of in een krant. Niet alleen moest je een goed verhaal hebben, het werd ook nog eens grondig bekeken door een eindredacteur. Je moest je verantwoorden voor al je beweringen... Kortom – als jij kon liegen alsof het gedrukt was, dan waren jouw leugens niet van waarheid te onderscheiden.
Een podium voor iedereen
Maar de tijden zijn veranderd. Iedereen die een beetje kan typen kan zijn of haar schrijfsels op internet deponeren – daar is geen technische kennis voor nodig en een eindredacteur is er al helemaal niet. De hoeveelheid informatie die op internet te vinden is, is overweldigend. In twintig jaar tijd is de hoeveelheid informatie die ons ter beschikking staat toegenomen met een factor 114. Als we al die informatie op cd's zouden zetten zou de stapel cd's tot de maan reiken. Elke dag wordt er ongeveer 80.000 uur aan video's geüploaded naar YouTube. Het kost je ruim 9 jaar onafgebroken kijken als je dat allemaal wil zien.
Iets met kaf en koren
Dat is niet mis. Maar... welke informatie is nu juist en welke is onjuist, als iedereen zomaar zijn verhaal kan doen? Eind 2016 kwam in dit opzicht het fenomeen "nepnieuws" op. Niet dat er voor die tijd geen nepnieuws bestond - leugens zijn al zo oud als de mensheid. We kennen dit al uit bijvoorbeeld de Tweede Wereldoorlog. Als de Duitsers berichtten dat Moskou bijna veroverd was en de Russen vervolgens riepen dat zij de ene na de andere stad terug veroverden, dan kon er maar één partij gelijk hebben. En achteraf weten we wie de waarheid sprak (al is de leugen nog zo snel...).
Voorbeelden in Nederland: Poetin en de kust van Chili
Over het algemeen denken de mensen dat de grote bekende media wel een duidelijk en oprecht beeld geven van de werkelijkheid. Maar is dat werkelijk zo? Waarop baseren zij hun informatie? Wie bepaalt welk bericht in de krant of op de televisie komt? En hoe dat wordt getoond? In dat opzicht zijn er de laatste tijd ook dichtbij in Nederland een paar ontluisterende voorbeelden aan het licht gekomen. Zo toonde het NPO journaal van 1 september 2014 een fragment van een interview van een BBC journalist met de Russische president Poetin, waarin de suggestie werd gewekt dat Poetin niet in gesprek wilde gaan. Achteraf bleek dit helemaal niet zo te zijn maar de NOS had de beelden zo gemonteerd en van commentaar voorzien, dat Poetin bepaald negatief uit de verf kwam.
Zelf vond ik onlangs op de site van het Algemeen Dagblad bij een artikel over het smeltende ijs van de Zuidpool een foto van een groene kust. Ik heb ooit nog een aantal jaren geologie gestudeerd, dus het artikel sprak me aan. Een ontluisterend beeld. Tot ik ontdekte dat de foto van de kust van Chili was, die altijd zo groen is geweest. De foto is dus nep en manipulatief.
Nepnieuws en Facebook
Dan Facebook. Dat is natuurlijk hét medium waar mensen onbelemmerd werkelijk alles neer kunnen schrijven. De NOS berichtte eind 2016 dat Facebook en Google gezamenlijk de strijd zouden aanbinden tegen dit nepnieuws. Dat klinkt goed – maar je kunt je wel afvragen op welke grond Facebook en Google bepalen welk nieuws echt is en welk nieuws niet. En kunnen deze bedrijven (!) vervolgens misschien de publieke opinie bespelen, door nieuws dat hen niet welgevallig is te verwijderen? We hebben het dan opeens over regelrechte censuur.
“Factchecking” is op zich best een aardig idee, maar het kan haast niet anders of degene die die feiten checkt doet dit toch met een gekleurde bril. Of om er weer eens een goed Nederlands gezegde bij te pakken: “Wiens brood men eet, diens woord men spreekt”…
Hoe herken je nepnieuws?
Waarom dit allemaal gebeurt en wie er achter zit, daar gaat het mij hier even niet om. Wat ik in deze blog wil aangeven is dat we heel voorzichtig moeten zijn met alles wat op internet te vinden is en dat zelfs artikelen die je vindt op websites van de grote bekende media niet “daarom” ook juist zijn.
Hoe het ook zij – Kliksafe gaat geen nepnieuws filteren, geen selectie voor u maken: u zult op uw eigen gezonde verstand moeten vertrouwen, zoals de Volkskrant ook al berichtte.
En het kan daarbij geen kwaad om bij alles wat u ziet en leest te bedenken dat u altijd door de bril van iemand anders kijkt.
Ten slotte: Brandpunt heeft goede tips, die je wat richtlijnen geven om nepnieuws te herkennen.
Oh ja – en ook voor deze blog geldt: neem het niet klakkeloos aan voor de waarheid 😉.
Reageren?