“We waren smoorverliefd op elkaar. Opeens appten we over naaktfoto’s. Die had ik nog nooit gemaakt, maar ik wilde niet suffig overkomen. Uiteindelijk heb ik foto’s van mijn borsten gestuurd. Maar toen ging onze relatie uit. Nu gaan de foto’s rond op school. Ik schaam me naar, wat moet ik doen?”
De combinatie tienerbrein en naaktfoto’s is een schrikbeeld voor veel opvoeders. Een terecht schrikbeeld. Naaktfoto’s die uitlekken, zetten een stempel op de ontwikkeling van jongeren. Angst, vertrouwensproblemen, depressie en zelfmoordgedachten horen tot de mentale gevolgen van foto’s die zonder toestemming viral gaan. Hoe komt dat en, belangrijker nog: hoe voorkom je dat?
Sexting en online shaming
Het verhaal in de intro is het verhaal dat de politie en medewerkers van helpwanted.nl dagelijks horen. De situatie begint met sexting: een meisje deelt intieme foto’s van zichzelf met iemand die ze vertrouwt. Haar relatie gaat uit en de foto’s worden achter haar rug om doorgestuurd. Zo ontstaat shame sexting of online shaming: het meisje wordt publiekelijk vernederd door de in vertrouwen gedeelde foto’s.
Je wordt de jongen of het meisje van die blootfoto’s.
Social media shaming grijpt diep in in het leven van tieners en pubers. Juist in deze levensjaren ontdekken jongeren bij welke groepen ze horen en wat hun eigen identiteit is. Voor een deel gebeurt dit online. Daar spiegelen jongeren zichzelf aan anderen: Hoe ben jij? Wie ben ik? Wat zijn wij? Wordt de wereld van social media jouw schandpaal omdat jouw naaktfoto’s rondgaan, dan zet dat als het ware een streep door jouw opgebouwde identiteit. Je wordt de jongen of het meisje van die blootfoto’s.
Slachtoffers en victim blaming
Wat online plaatsvindt, is ook offline merkbaar. Het vertrouwen van het meisje uit het voorbeeld is beschadigd. Onzekerheid, schaamte en schuldgevoelens komen op. Jongeren van wie naaktfoto’s rondgaan, worden uitgelachen, gepest en soms twintig jaar later nog herinnerd aan hun onnadenkende gedrag. Ook al zijn ze in deze situatie het slachtoffer – hun foto’s worden immers zonder toestemming doorgestuurd – ze worden vaak gezien als de schuldige. Victim blaming heet het, in een kille term. “Eigen schuld, dikke bult”, roepen de groeps-chats en de speciaal opgetuigde websites met de foto’s.
Voor scholen is er het ‘Stappenplan naaktafbeelding op school’ om de emotionele schade bij jongeren te beperken. Veel beter is het natuurlijk om een naaktfoto-nachtmerrie te voorkomen. Recent onderzoek leert dat een kwart van de basisscholen inmiddels te maken heeft gehad met doorgestuurde privéfoto’s of oproepen om jezelf bloot te fotograferen. De seksuele vorming van kinderen kan dus niet vroeg genoeg beginnen.
Respect en openheid
De basis van een positieve seksuele vorming ligt in een liefdevolle en veilige thuissituatie. Daaruit leren kinderen dat liefhebben samengaat met respecteren en vertrouwen. Praat altijd positief en vanuit verwondering over seksualiteit met elkaar. Help kinderen om te bouwen aan duurzame vriendschappen. En geef al vroeg aan wat grenzen zijn rond seksualiteit. Een vreemde mag geen foto’s van jou maken. Een ander mag geen intieme beelden van jou vragen, ook niet in een game.
Werk voortdurend aan openheid in het gezin. Leer kinderen dat ze altijd bij je komen als ze online bloot hebben gezien. Prijs de openheid in zo’n geval en slik je veroordeling in. Ga samen in gesprek over wat er gebeurde. Klopte de foto met hoe seksualiteit bedoeld is? Hoe kun je voorkomen dat je deze beelden ziet? Openheid is de ruggengraat van seksuele vorming.
Verantwoordelijkheid en intimiteit
Bij oudere kinderen kun je meer de nadruk leggen op de eigen verantwoordelijkheid voor sociaal mediagebruik. Sociaal mediagedrag wordt zichtbaar in zelfbeheersing, en in moed om op te staan bij seksueel misbruik. Online shaming gebeurt altijd in een groep mensen. ‘Gedachteloos volgen’ ligt dan op de loer. Elke naaktfoto vraagt echter van jou dat je nadenkt over wat je doet: doorsturen, negeren of ertegenin gaan en bij iemand melden?
Tegelijk weten we dat het tienerbrein in ontwikkeling is. Tieners kunnen hun eigen gedrag daarom niet zo goed sturen. De langetermijngevolgen van hun daden kunnen ze ook niet goed overzien. Daarom is het blijven herhalen van de grenzen belangrijk. De volgende punten maken die grenzen heel duidelijk:
- Naaktfoto’s van kinderen en jongeren onder de 18 jaar worden door de wet altijd gezien als kinderporno. Als je seksuele beelden van een minderjarige “verspreidt, aanbiedt, openlijk tentoonstelt of vervaardigt” ben je strafbaar. Het doorsturen en soms ook versturen van naaktfoto’s is dus illegaal. Voorkom dat jij een strafblad krijgt met een zedendelict.
- In 2018 heeft de politie haar advies over sexting aangescherpt. Hamerde de politie eerder op “wees onherkenbaar in beeld”, inmiddels is het advies in alle gevallen: doe het niet. Er is te veel leed in de samenleving als gevolg van sexting.
- Steeds meer landen pakken online shaming hard aan. Recent nog werd een Vlaamse jongen van 15 jaar dertig dagen in een gesloten instelling geplaatst, omdat hij foto’s had verspreid van een 14-jarig meisje dat later zelfmoord pleegde.
- Sociale media-apps als TikTok en Snapchat hebben een leeftijdsgrens van 13 jaar. Die is er niet voor niets. In de apps stuit je gemakkelijk op seksueel getint materiaal. Zeker kinderen en jonge tieners zijn daar nog niet aan toe. Houd vast aan leeftijdsgrenzen.
Naaktfoto’s: doen of niet doen?
Naaktfoto’s mogen nooit het nieuwe normaal worden. Ze blijven vallen onder seksueel overschrijdend gedrag. Seksualiteit is niet gegeven om online uit te stallen: de integriteit van je eigen lichaam is daar te belangrijk voor. Alleen in een intieme, betrouwbare setting krijgt seksualiteit de juiste gestalte en hoogste waarde.
Reageren?